Związkami chemicznymi nazywamy połączenie najmniej dwóch pierwiastków w określonym stosunku ilościowym. Człowieki zwierzęta pobierają ze środowiska związki chemiczne zawarte głównie w pokarmach.
Związki chemiczne dzielimy na:
| nieorganiczne | organiczne |
|---|---|
| woda, sole mineralne: chlorek sodu naCl, węglan wapnia CaCO3, tlenek krzemu SiO2 | cukrowce, tłuszczowce, białka, witaminy, kwasy nukleinowe |
Woda
- jest nieodzownym składnikiem każdej komórki, w której zachodzi szereg procesów chemicznych;
- jest dobrym rozpuszczalnikiem wielu substancji;
- zabezpiecza organizm przed przegrzaniem się, umożliwia termoregulację;
- umożliwia transport wielu związków chemicznych między komórkami.
Sole mineralne: w ich skład wchodzi wiele pierwiastków zaliczanych do makroskładników i mikroskładników, np.:
- węglan wapnia - składnik muszli mięczaków i kości kręgowców;
- chlorek sodu - składnik płynów ustrojowych;
- tlenek krzemu - tworzy szkieleciki pierwotniaków, okrzemek, wchodzi w skład ścian komórkowych u skrzypów.
Cukrowce: są złożone z węgla, wodoru i tlenu. Służą jako materiał energetyczny i budulcowy. Ze względu na budowę dzielimy je na:
| cukry proste: | dwucukry: | wielocukry: |
|---|---|---|
| glukoza: jest wytwarzana w procesie fotosyntezy, bardzo dobrze przyswajalna przez organizmy zwierzęce | sacharoza: otrzymywana z trzciny cukrowej i buraków cukrowych |
|
Tłuszczowce: są zbudowane z węgla, wodoru i tlenu, nie rozpuszczają się w wodzie. Służą, jako:
- materiał energetyczny: w wyniku spalania tłuszczów uzyskuje się energię potrzebną do pracy komórek;
- materiał budulcowy: wchodzą w skład błon komórkowych;
- materiał zapasowy u roślin i zwierząt.
Ponadto tłuszczowce:
- ochraniają rośliny przed utratą wody, np.: woskina liściach;
- stanowią warstwę termoizolacyjną (chroniącą przed utratą ciepła) u zwierząt;
- ochraniają niektóre narządy wewnętrzne, np.: nerki przed urazami mechanicznymi.
Białka: są zbudowane z około 20 aminokwasów, a te z kolei z takich pierwiastków, jak: węgiel, wodór, tlen, azot, siarka. Białka stanowią podstawowy materiał budulcowy organizmów, jeżeli występują w nadmiarze, mogą być wykorzystywane jako źródło energii.
Złożonymi białkami są enzymy regulujące procesy w komórkach oraz niektóre hormonynp.: insulina. Białka są też magazynowane w roślinach i stanowią materiał zapasowy, np.: u pszenicy.
Witaminy: są potrzebne w organizmie do kierowania procesami zachodzącymi w komórkach.
Kwasy nukleinowe: kierują wytwarzaniem białek w komórkach. Są też nośnikami cech dziedzicznych przekazywanych potomstwu.
Zapamiętaj!
W skład budowy organizmów wchodzą takie związki chemiczne jak: białka, cukrowce, tłuszczowce, kwasy nukleinowe, woda. Podstawowymi pierwiastkami budującymi te związki są: węgiel, wodór, tlen, azot, fosfor, siarka.
