Lotne Związki Organiczne (LZO) - co to jest LZO? szkodliwość, normy, emisja LZO (2024)

Poniższym artykule wyjaśniamy, czym są LZO, jak powstają, jak wpływają na nasze zdrowie oraz przede wszystkim - jak się przed nimi ochronić?

Czym są LZO?

Lotne związki organiczne, w skrócie LZO lub VOC (ang. Volatile Organic Compounds) to szeroka grupa związków organicznych, które posiadają następujące właściwości:

• w bardzo łatwy sposób przechodzą w postać pary lub gazu, czyli z łatwością zmieniają swój stan skupienia i ulatniają się, przedostając do otoczenia,
• charakteryzują się wysoką prężnością par i niską rozpuszczalnością w wodzie,
• temperatura wrzenia tych substancji mieści się w zakresie: 50-250°C (pomiar w warunkach ciśnienia normalnego 101,3 kPa).

Mówiąc prościej - lotne związki organiczne (LZO) już w temperaturze pokojowej przedostają się do powietrza, a Ty je wdychasz! Poniższa tabela przedstawia ich klasyfikację*.

LZO stanowią 60% wszystkich substancji zanieczyszczających atmosferę, a 73% spośród nich znajduje się na liście związków rakotwórczych!*

*Źródło: "Jakość powietrza wewnętrznego - Lotne związki organiczne jako wskaźnik jakości powietrza wewnętrznego" - B. Zabiegała, Wydz. Chemiczny, Politechnika Gdańska.

Źródła LZO

Lotne związki organiczne (LZO) można znaleźć w szeregu produktów używanych w domach, takich jak np.:

• farby na bazie rozpuszczalników;
• uszczelniacze, kleje, tynki. masy gipsowe;
• fotokopiarki, tusze do drukarek;
• produkty czyszczące, nabłyszczające;
• odświeżacze powietrza w aerozolu;
• środki przeciw molom; pokrycia ochronne, linoleum, dywany;
• rozpuszczalniki organiczne, zmiękczacze;
• i inne produkty na bazie nafty, dysze samochodów.**

** Źródło: wikipedia.pl

Przykładowe związki

Do lotnych związków organicznych należą w głównej mierze węglowodory aromatyczne i alifatyczne, alkohole, estry, terpeny, aldehydy i ketony. Jest to bardzo szeroka grupa związków, a ilość konkretnej substancji w powietrzu jest zmienna i zależy od źródeł LZO występujących w danym miejscu, np. rodzaju użytej farby czy nawet wykładziny podłogowej. Poniżej wypisane są przykładowe lotne związki organiczne oraz ich najczęstsze źródła:

• aceton – farby, pokrycia ochronne, zmywacze, materiały wykończeniowe i uszczelnienia,
• węglowodory alifatyczne (dekan, oktan, heksan) – farby, kleje, procesy spalania, składniki uszczelniaczy, fotokopiarki, benzyna, dywany, linoleum,
• węglowodory aromatyczne (toluen, ksylen, benzen) – procesy spalania, kleje, farby, benzyna, linoleum, tynki, masy gipsowe,
• związki zawierające chlor (dichlorometan, chlorek metylu, trichloroetan) – tapicerowanie, środki do czyszczenia dywanów, lakiery, zmywacze, rozpuszczalniki,
• octan n-butylu – pokrycia dźwiękochłonne, linoleum, uszczelnienia,
• dichlorobenzen – środki przeciw molom, odświeżacze powietrza, dywany,
• 4-fenylocykloheksen (4-PC) – farby, dywany,
• terpeny – nabłyszczacze, środki czystości, dezodoranty, zmiękczacze, papierosy.

Skutki LZO

Tak jak wiele innych substancji chemicznych, LZO to substancje toksyczne i bardzo szkodliwe dla naszego zdrowia. Nie tylko wywierają bezpośredni wpływ na organizm ludzki, ale również przyczyniają się do powstawania ozonu troposferycznego (smog fotochemiczny) oraz są uciążliwe zapachowo.

Zdrowie

Trudno jest opisać wpływ lotnych związków organicznych na zdrowie w sposób zwięzły i konkretny, ponieważ jest to bardzo duża grupa związków o różnorodnych właściwościach. Zdecydowana większość z nich podrażnia błony śluzowe, drogi oddechowe, oczy i skórę. Przebywając w miejscach o podwyższonym stężeniu LZO możemy też spodziewać się bólu głowy, nudności i uczucia zmęczenia. Po dłuższym wystawieniu na ich działanie mogą pojawić się uszkodzenia układu nerwowego.

Do długotrwałych skutków możemy zaliczyć:

• uszkodzenie płuc,
• obrzęk krtani,
• zawroty głowy,
• otępienie,
• utratę przytomności,
• a nawet nowotwory.

Niektóre lotne związki organiczne, takie jak Toluen mogą uszkodzić płód w łonie matki, a ksyleny powodują problemy z sercem, wątrobą i nerkami. Niebezpieczny jest też Trichloroeten, który oprócz mdłości i wymiotów może w ekstremalnych przypadkach być jedną z przyczyn zapadnięcia w śpiączkę.

Czy i jak lotne związki organiczne wpłyną na nasze zdrowie w dużym stopniu zależy od ich natężenia. Aby ocenić ryzyko, pod uwagę bierze się ich stężenie całkowite (TVOC = Total Volatile Organic Compounds). Poniższa tabela przedstawia przyjęte wartości oraz ich potencjalne ryzyko***.

***Źródło: "Jakość powietrza wewnętrznego - Lotne związki organiczne jako wskaźnik jakości powietrza wewnętrznego" - B. Zabiegała, Wydz. Chemiczny, Politechnika Gdańska.

Ozon troposferyczny

Lotne związki organiczne znajdujące się w powietrzu są jednym z dwóch głównych składników ozonu troposferycznego, znanego również jako smog fotochemiczny lub smog typu Los Angeles. Dlaczego to ważne?

Znajdujący się w troposferze ozon jest toksyczny dla ludzi. Nasila problemy astmatyczne, zmniejsza odp*rność, podrażnia drogi oddechowe, powoduje bezsenność, bóle głowy, przyspiesza tętno i może być przyczyną obrzęku płuc. Smog fotochemiczny zawieszony jest w dolnych partiach atmosfery, czyli tam, gdzie żyjemy. Powstaje na skutek przemian chemicznych innych związków (NOx, LZO) w atmosferze.

Smog fotochemiczny powstaje pod wpływem słońca i temperatury, dlatego najczęściej występuje w dużych miastach cieplejszego klimatu. Stąd jego potoczna nazwa - smog typu Los Angeles. W Polsce pojawia się rzadziej i głównie w miesiącach letnich, ale nie możemy zapominać o tym, że jest równie szkodliwy co smog londyński, który towarzyszy nam w każdym sezonie grzewczym.

Wartości dopuszczalne

Na chwilę obecną nie istnieją normy, które określałyby dopuszczalne stężenie lotnych związków organicznych wewnątrz budynków. Istnieją jednak zalecenia, według których całkowite stężenie TVOC powinno mieścić się w zakresie 0,2-0,3 miligrama na metr sześcienny. Uznaje się to za higieniczną, pożądaną wartość docelową. Ciągłe narażenie na większe wartości od 1 do 3 miligramów/m³ może być tolerowane tylko chwilowo i nie powinno się powtarzać.

Inaczej sprawa ma się w przypadku związków zawartych bezpośrednio w produktach, z których korzystamy. Dopuszczalne ilości LZO w farbach i lakierach znajdziesz w Dzienniku Ustaw z dn. 11 maja 2012 poz. 510. Ustawę możesz przeczytać tutaj.

Jak się chronić?

1. Unikaj produktów konsumenckich na bazie aerozoli, ponieważ z reguły są w nich stosowane LZO, jako propagatory. Nie-aerozolowe produkty znajdziesz najczęściej w formie stałej, płynnej, w żelu lub w sztyfcie.
2. Unikaj produktów, które zawierają LZO i zawsze pytaj sprzedawców, czy istnieją dla nich jakieś bezpieczniejsze zamienniki, lub produkty tzw. "ekologiczne".
3. Trzymaj produkty na bazie LZO, które masz w domu, w szczelnie zamkniętych pojemnikach, szafkach, bez otwartego dostępu do powietrza.
4. Zamień farby oparte na rozpuszczalnikach, na farby na bazie wody.
5. Wybierając farbę w sklepie, sprawdź na etykiecie poziom zawartości LZO (może być opisane skrótem VOC) i wybierz farbę o najniższej zawartości.
6. Jeżeli nie masz wyboru, to nanoś farbę na malowane powierzchnie za pomocą pędzli lub wałków, ale unikaj farb w sprejach, ponieważ zawierają one zmiękczacze (które są praktycznie w 100% LZO).
7. Zainwestuj w dobrej klasy oczyszczacz powietrza z filtrem węgla aktywnego, który usuwa z powietrza lotne związki organiczne i inne zanieczyszczenia gazowe.

Oczyszczacz powietrza a LZO

Ograniczanie ilości LZO w swoim otoczeniu jest dobrym pomysłem, jednak często niewystarczającym. Ciężko jest kontrolować wszystkie produkty obecne w domu, nie ze wszystkich też możemy zrezygnować. Z tego powodu najskuteczniejszą metodą ochrony przed tymi związkami jest regularna filtracja powietrza za pomocą oczyszczacza.

Większość popularnych modeli pozbywa się nie tylko składników smogu, ale właśnie LZO. Odpowiedzialny za to jest filtr z węglem aktywnym, który eliminuje nieprzyjemne zapachy, dym papierosowy i wspomniane już lotne związki organiczne. Dzięki porowatej strukturze posiada bardzo dużą powierzchnię sorpcyjną. Szczególnie dotyczy to węgla nieimpregnowanego - 1 gram potrafi skrywać nawet 2000 m2 powierzchni! Czyni to z niego doskonały adsorbent, idealny w walce z zanieczyszczeniami powietrza w domu.

Ideal AP 40 PRO

Właśnie taki rodzaj węgla aktywnego zastosowany został w filtrach do oczyszczaczy powietrza IDEAL z serii AP PRO. Wykorzystany w nim filtr 360 składa się z pięciu warstw filtra HEPA oraz węgla aktywnego, dzięki czemu usuwa zanieczyszczenia ze skutecznością na poziomie klasy H14 (99,995%). Poza związkami organicznymi eliminuje również dym papierosowy, nieprzyjemne zapachy i większość składników smogu.

Szczególnie warte uwagi są dwa modele - Ideal AP 40 PRO, nadający się zarówno do domu, jak i biura, w pomieszczeniach do 55 m². Oddzielny czujnik laserowy bada związki chemiczne znajdujące się w powietrzu, w tym LZO i dostosowuje tryb pracy oczyszczacza, aby usuwanie szkodliwych związków było jak najbardziej optymalne. Żywotność filtra węglowego szacowana jest na podstawie przepływu powietrza oraz danych ze wskaźnika, dlatego mamy pewność, że gdy jego skuteczność spadnie zostaniemy o tym poinformowani (urządzenie wyłączy się i odblokuje dopiero w momencie wymiany filtra).

Coway Airmega 300S

Kolejną marką, która w swoich oczyszczacz wykorzystuje filtr węgla aktywnego jest Coway. Produkty tej firmy są aktualnie bestsellerami na rynku azjatyckim i szybko zdobywają popularność w Europie.

Jednym z oczyszczaczy powietrza Coway jest model Airmega 300S, którego wyjątkowość polega na zastosowaniu podwójnego systemu filtracji - w urządzeniu znajdują się aż dwa wentylatory i dwa zestawy filtrów HEPA H13 (skuteczność 99,97%) + węgiel aktywny. Dzięki temu oczyszczacz posiada bardzo dużą wydajność i doskonale radzi sobie w pomieszczeniach nawet do 70 m² przy zachowaniu niewielkich rozmiarów. Pomimo tego, że Airmego 300S wykorzystuje aż 4 filtry, ich pełen komplet jest niezwykle tani, dzięki czemu urządzenie nie generuje wysokich kosztów eksploatacyjnych.

FELLOWES AERAMAX PRO AM3

Oczyszczacz Fellowes AM3 wyposażony jest w różne filtry, które zapewniają kompleksową filtrację powietrza. Filtr wstępny - pomaga w usuwaniu większych zanieczyszczeń, takich jak kurz, sierść i włosy. Jego żywotność wynosi 6 miesięcy. Filtr węglowy - usuwa nieprzyjemne zapachy, dym papierosowy oraz lotne związki organiczne (LZO/VOC). Jego żywotność wynosi 6 miesięcy. Filtr True HEPA - kluczowy filtr, który zatrzymuje smog (pyły PM2.5), alergeny i drobnoustroje. Wyposażono go w powłokę AeraSafe™ o właściwościach antybakteryjnych. Dopasowane uszczelki zapobiegają ucieczce powietrza. Jego żywotność wynosi 12 miesięcy. Jonizator PlasmaTrue™ - technologia jonizacji wspomaga usuwanie drobnoustrojów. Uwalniane jony eliminują bakterie, wirusy i zarodniki pleśni na poziomie molekularnym. Oczyszczacz Fellowes AM3 informuje użytkownika o konieczności regularnej wymiany filtrów oraz ich stopniu zużycia. Istnieje możliwość zastosowania standardowego zestawu filtrów lub wybrania innych wariantów, takich jak kasetowy filtr hybrydowy HEPA+węgiel. W przypadku lokali gastronomicznych zaleca się zastosowanie podwójnego filtra węglowego, który skuteczniej pochłania zapachy.

Podsumowanie

Lotne Związki Organiczne (LZO) to grupa szkodliwych dla zdrowia związków organicznych, które bardzo łatwo utleniają się przedostając do otoczenia. Znajdują się w wielu produktach wykorzystywanych w domu, takich jak farby, kleje, niektóre kosmetyki i środki czystości. Większość z nich ma działanie rakotwórcze, dlatego bardzo ważna jest odpowiednia ochrona. Istnieje kilka sposobów na ograniczenie ilości LZO w swoim domu, jednak najskuteczniejszą jest inwestycja w dobrej klasy oczyszczacz powietrza. Część z nich posiada wymienny filtr z węglem aktywnym, który dzięki porowatej powierzchni i silnych właściwościach sorpcyjnych doskonale sprawdza się w walce nie tylko z LZO, ale również dymem papierosowym i nieprzyjemnymi zapachami.

Najczęstsze pytania

W czym są zawarte Lotne Związki Organiczne?